Tussentijdse rapportage Algemene Rekenkamer over WIA-problematiek

Op 9 april presenteerde de Algemene Rekenkamer een tussentijdse rapportage over de WIA-problematiek bij UWV. De kop: “Signalen van fouten in WIA-uitkeringen werden niet opgemerkt.”

Brief+Tweede+Kamer+Tussenrapportage+onderzoek+WIA-problematiek+bij+UWV (2).pdf

Het is best schokkend te lezen dat fouten en kwaliteitsgegevens de Raad van Bestuur van UWV onvoldoende of niet hebben bereikt. 

Bevindingen 

De tussenrapportage geeft de volgende bevindingen:

Van de foutieve WIA-uitkeringen (2020-2024) gaat UWV circa 43.000 WIA-dossiers herbeoordelen (van de 220.000 lopende dossiers). Nog eens 8.000 uitkeringen die in deze periode startten en stopten, vallen buiten deze controle.

• Dagloonfouten komen volgens schattingen voor bij 13% van de nieuwe uitkeringen. Ongeveer 16.000 tot 20.000 mensen kregen te weinig.
• Gemiddelde nabetaling per persoon: € 2.745 bruto
• Fouten kunnen oplopen tot meer dan €25.000 aan gemiste uitkering.
• Rechtmatigheidspercentage gaf vals vertrouwen; sociaal-medische fouten bleven buiten beeld.
• Burgers zelf merkten de fouten niet op door complexiteit van regels.
• Totale geschatte nabetalingen: € 53 miljoen
• Uitvoeringskosten corrigeerorganisatie: € 58 miljoen
• Er zijn risico’s op keteneffecten, zoals bijstand, toeslagen, schulden of pensioen.
• Eventuele fouten in maatmanloon of sociaal-medische beoordeling zijn nog niet volledig onderzocht.

Geen adequate kwaliteitssystemen

De signalen over fouten kwamen niet tijdig of helder bij het bestuur van UWV. Hoe dit zo mis heeft kunnen gaan dat signalen van fouten niet zijn opgemerkt, daarover wordt het volgende gezegd:

• Mogelijk verzandt kwaliteitsinformatie in de organisatie of wordt deze afgezwakt door ketenwerking.
• Een sterke focus op productie en wachttijdverkorting ging ten koste van kwaliteitsbewaking.
• Te weinig medewerkers en managers hebben het totaaloverzicht.
• Kwaliteitssystemen waren niet adequaat ingericht en PDCA-cycli (plan – do – check – act) liepen vaak spaak.
  

Dieperliggende oorzaken

Als dieperliggende oorzaken voor deze bevindingen meldt de Algemene Rekenkamer het volgende:

1. Focus  van UWV lag op tijdigheid en klanttevredenheid, niet op juistheid.
2. Kwaliteitscontroles zijn afgeschaald sinds corona.
3. Er is geen uniforme kwaliteitsaanpak binnen de divisie Sociaal Medische Zaken (SMZ) van UWV over de verschillende regionale uitvoeringslocaties.
4. Thuiswerken verminderde overleg en inwerkcapaciteit.
5. Verouderde en gefragmenteerde IT-systemen.
6. Complexe en wisselende wetgeving.
   

UWV-maatregelen vanaf 2023-2024:

UWV heeft de afgelopen periode verschillende maatregelen genomen om de kwaliteit van de uitvoering structureel te verbeteren en herhaling van fouten te voorkomen:

• Herintroductie van MOK (Meting Operationele Kwaliteit): Dit instrument maakt het mogelijk om de kwaliteit van sociaal-medische beoordelingen systematisch te toetsen. De MOK is opnieuw ingevoerd in oktober 2024, met als doel een lerende organisatiecultuur te versterken. De metingen worden district-overstijgend uitgevoerd en geven inzicht in de naleving van professionele standaarden.
• Duale sturing: Binnen de districten is een dubbel aangestuurde structuur ingevoerd waarbij zowel op bedrijfsvoering als op vakinhoud wordt gestuurd. Dit zorgt voor betere afstemming tussen productie, kwaliteit en vakinhoudelijke ontwikkeling van professionals zoals verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen.
• IT-verbetering via de 'Verandermotor': UWV werkt in sprints aan het moderniseren van verouderde IT-systemen, gericht op meer automatisering en minder foutgevoeligheid in de gegevensverwerking. In de 'WIA Fastlane' worden stap voor stap digitale verbeteringen doorgevoerd, met directe koppeling aan aangepaste werkinstructies voor medewerkers.
• Uitrol Sociaal Medische Centra (SMC's): De SMC’s vormen multidisciplinaire teams van artsen, arbeidsdeskundigen en procesbegeleiders die samen de regie voeren over het beoordelingsproces. Deze nieuwe werkwijze beoogt meer consistentie, afstemming en kwaliteit. De landelijke uitrol is gestart en alle districten zullen uiterlijk begin 2027 volledig als SMC functioneren.

Het eindrapport van de Algemene Rekenkamer verschijnt na de zomer van 2025. Daarin komt ook de sturingsrelatie tussen UWV en de minister van SZW uitgebreid aan bod. 

Hersteloperatie WIA 

Daarnaast is er meer informatie verschenen over de hersteloperatie WIA als antwoord op gestelde Kamervragen. Zie: 

Beantwoording feitelijke vragen-Voortgangsbrief verbeteraanpak UWV | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl

Hierin komen ook weer een aantal antwoorden terug zoals de Algemene Rekenkamer ook al heeft opgemerkt. UWV corrigeert structurele fouten in dagloonberekeningen van WIA-uitkeringen over 2020–2024. 43.000 van de 220.000 dossiers worden opnieuw beoordeeld. Start correcties: juni 2025.

De corrigeeracties omvatten:

• Uit onderzoek van UWV bleek dat in een groot aantal WIA-dossiers de berekening van het dagloon onjuist was, onder andere door foutieve toepassing van indexcijfers in de referteperiode. Deze fouten ontstonden doordat het indexcijfer waarmee eerdere lonen worden aangepast naar het peiljaar, niet correct of helemaal niet was toegepast. Dit heeft directe gevolgen voor de hoogte van de WIA-uitkering. De 52.821 dossiers uit de periode 2006–2022 worden gecontroleerd op dit punt. Naar verwachting moet circa 5% van deze dossiers daadwerkelijk worden gecorrigeerd. Deze correcties kunnen zowel leiden tot nabetalingen als terugvorderingen en worden waar mogelijk gecombineerd met andere herstelacties om de cliënt slechts eenmaal te belasten.
  
• Dagloonberekening opnieuw voor uitkeringsgerechtigden die te maken hadden met de loonloze tijdvakken. Dit is naar aanleiding van een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep dat er sprake is van discriminatie. Het WIA-dagloon mag niet lager uitvallen dat het WW-dagloon. UWV voert deze hersteloperatie uit voor uitkeringsgerechtigden sinds 2020 maar de Kamer heeft al vragen gesteld waarom dit niet wordt gedaan ook van uitkeringsgerechtigden voor 2020. 
• Inkomenssignalen opting-in t.a.v. de Toeslagenwet  bij een lage Ziektewet-uitkering gingen fout. Door een systeemfout bij UWV werden bepaalde inkomsten uit fictieve dienstbetrekkingen (opt-in) niet verwerkt, met als gevolg onjuiste of gemiste toeslagen bij Ziektewetuitkeringen. UWV is dit aan het herstellen.
• Correctie actie verrekening arbeidsongeschiktheidspensioen (2.000 dossiers), dit betreft fouten die UWV heeft gemaakt bij het verrekenen van aanvullende uitkeringen van pensioenfondsen met WIA- of WAO-uitkeringen.

Status en vooruitblik

UWV bevindt zich momenteel in de voorbereidende fase van de correctieoperatie.

• Er wordt intensief samengewerkt met ketenpartners zoals de Belastingdienst, het ministerie van SZW en verzekeraars om de uitvoering van correcties goed af te stemmen.
• Speciale aandacht gaat uit naar keteneffecten, zoals doorwerking op toeslagen, pensioenaanvullingen en gemeentelijke bijstand. Deze worden, waar mogelijk, direct meegenomen in de herstelacties zodat cliënten niet achteraf opnieuw geconfronteerd worden met verrekeningen.
• De zogenaamde lerende aanpak is gestart met 20 dossiers, waarvan de resultaten eind april worden verwacht. Deze fase dient als praktijktest voor de corrigeerorganisatie om processen, communicatie en uitvoering nog verder aan te scherpen voordat de grootschalige correctie daadwerkelijk van start gaat.

Effecten op de uitvoering

De hersteloperatie heeft gevolgen voor de reguliere uitvoering binnen UWV:

• Door de inzet van capaciteit op de correctieoperatie staan andere wettelijke taken zoals de Eerstejaars Ziektewet Beoordeling (EZWB) onder druk. Deze beoordelingen worden nog uitgevoerd, maar niet altijd binnen de wettelijke termijn.
• Ook binnen de WW- en Wajong-dienstverlening blijft sprake van oplopende wachttijden en knelpunten in capaciteit.
• Wat betreft de sociaal-medische beoordelingen is de kwaliteit moeilijk meetbaar gebleken: registratie en analyse van fouten zijn beperkt, en er is onvoldoende inzicht in de mate waarin professionele standaarden structureel worden nageleefd. UWV werkt aan het verbeteren van deze monitoring via onder andere de Meting Operationele Kwaliteit (MOK) en een nieuwe kwaliteitsvisie.

Op 16 april is er in de Tweede Kamer een Commissiedebat arbeidsongeschiktheid waar de commissieleden van de Vaste Kamercommissie Sociale Zaken vragen gaan stellen over het tussentijdse rapport van de Algemene Rekenkamer en de gegeven antwoorden ten aanzien van de hersteloperatie.

Vriendelijke groet,
Marjol Nikkels

Recente artikelen:

Nieuw boek: Grip op verzuim en arbeidsongeschiktheid

Op korte termijn één WIA-uitkeringsregime